1. TRI ÂM

BÁ NHA - TỬ KỲ

      Thời Xuân Thu Chiến Quốc, tại kinh đô, nước Sở (nay thuộc về phủ Kinh Châu, tỉnh Hồ Quảng) có một người danh sĩ họ Du tên Thụy, hiệu là Bá Nha. Bá Nha là người nước Sở, nhưng lại làm quan đến chức Thượng đại phu của nước Tấn. Bá Nha nổi tiếng là một khách phong lưu văn mặc, lại có ngón đàn tuyệt diệu nhất đời; ngày liền đêm, Bá Nha không bao giờ rời cây Dao cầm thiết thân của mình.

 

Tử Kỳ bất lai hướng thùy đàn...

 

      Năm ấy, trên đường từ Sở về lại Tấn sau sau chuyến công cán, Bá Nha cho thuyền đỗ lại bến Hàm Dương vào một đêm trăng thanh gió mát. Bá Nha cho đồng tử đốt lư trầm trước thuyền, rồi lấy Dao cầm ra so phím thử dây. Dưới ánh trăng trong, tiếng đàn quyện lấy hương trầm đang cất vút lên cao giữa đêm thu thanh vắng, bỗng một tiếng "bựt" khô khan, dây tơ đồng đứt. Bá Nha nghĩ dây đàn đứt ắt có quân tử nào nghe lén đây, bèn sang sảng cất tiếng:

       - Có cao nhân nào trên bờ lắng nghe tiếng đàn của tại hạ, xin vui lòng ra mặt.

      Từ trên vách núi có tiếng vọng xuống:

      - Xin đại nhân thứ lỗi cho, tiểu dân này đi kiếm củi về muộn, đi ngang qua đây, nghe tiếng đàn tuyệt diệu quá, nên cất bước đi không đành.

      Bá Nha cười lớn:

      - Tiều phu nào mà lại dám nói chuyện nghe đàn với ta?

      Tiếng nói từ trên núi lại đáp lại:

      - Đại nhân nói vậy, kẻ hèn này trộm nghĩ là không đúng. Há đại nhân không nhớ câu nói của người xưa: "Thập nhất chi ấp tất hữu trung tín" (Trong một ấp có mười nhà ắt có người trung tín). Hễ trong nhà có người quân tử thì ngoài cửa ắt có người quân tử đến...

      Bá Nha có vẻ ngượng khi nghe câu nói của người tiều phu. Biết mình lỡ lời, ông tiến sát đến mũi thuyền nói lớn:

      - Nếu thật là người trên bờ biết nghe đàn, thì xin cho biết lúc nãy tại hạ đã đàn khúc gì?

      Giọng trên bờ bình thản vọng xuống:

      -  Khúc đàn đại nhân vừa tấu đó là: Ðức Khổng Tử khóc thầy Nhan Hồi, phổ vào tiếng đàn, lời rằng:

 Khả liên Nhan Hồi mệnh tảo vong

Giáo nhân tư tưởng mấn như sương

Chỉ nhân lậu hạng đơn biều lạc

     Hồi nãy, đại nhân đang đàn thì đứt dây, nên còn thiếu mất câu chót.

Lưu đắc hiền danh vạn cổ dương.

Nguyên văn

Tạm dịch thơ:

 Nhan Hồi mất sớm thật đau thương,

Tư tưởng dạy người tóc bạc sương.

Ngõ hẹp nước bầu cơm giỏ hẩm (1)

Danh hiền lưu mãi cỏi trần dương.

      Nghe xong, Bá Nha thấy lòng phơi phới lạ, vội sai tùy tùng lên bờ rước người tiều phu xuống thuyền. Bá Nha trân trọng đón tiếp:

      - Quý hữu biết nghe đàn, vậy chắc cũng rõ được xuất xứ của cây Dao cầm?

      Tiều phu đáp không chút ngập ngừng:

      - Nghe nói, thuở xưa vua Phục Hy tình cờ trông thấy có năm sắc sao rơi xuống cụm ngô đồng và chim phượng hoàng đến đó đậu. Vua biết cây ngô đồng là thứ gỗ quý, hấp thụ tinh hoa của trời đất, có thể dùng để làm nhạc khí được, liền cho người hạ cây, cắt làm ba đoạn. Đoạn ngọn, tiếng quá trong và nhẹ, đoạn gốc tiếng đục và nặng, chỉ có đoạn giữa tiếng vừa trong vừa đục, có thể dùng được. Nhà vua cho ngâm đoạn giữa thân cây giữa dòng nước đúng bảy mươi hai ngày đêm, vớt lên phơi trong mát cho thật khô rồi gọi người thợ giỏi Lưu Tử Kỳ đẽo thành cây Dao cầm. Dao cầm dài ba thước sáu tấc, một phần án theo ba trăm sáu mươi mốt độ chu thiên, mặt trước rộng tám tấc, án theo tám tiết, mặt sau rộng bốn tấc án theo bốn mùa, bề dày hai tấc án theo lưỡng nghi. Đàn gồm mười hai phím, tượng trưng cho mười hai tháng trong năm, lại có thêm một phím phụ tượng trưng cho tháng nhuận. Đàn có năm dây án theo ngũ hành tượng trưng cho năm âm: cung, thương, giốc, thủy, vũ. Xưa, vua Thuấn gảy đàn Ngũ huyền, thiên hạ thái bình. Khi vua Văn Vương bị ngồi tù nơi Dũ Lý, Bá Âp Khảo thêm một dây oán, gọi là văn huyền (dây văn). Về sau, khi Vũ Vương đánh nước Trụ, thêm một dây nữa gia tăng kích động gọi là vũ huyền (dây vũ). Do đó, Dao cầm lúc đầu có năm dây, sau có bảy dây. Dao cầm có bốn điều kỵ là: rét lớn, nắng lớn, gió lớn và tuyết lớn; và bảy điều không nên là: không đàn ở đám tang, không đàn lúc lòng rối loạn, không đàn lúc lòng không thanh bạch, không đàn lúc bận rộn nhiều việc, không đàn lúc y trang không chỉnh tề, không đàn lúc không có trầm hương và không đàn lúc không có bạn tri âm.

Bá Nha và Tử Kỳ và khúc "Cao Sơn Lưu Thủy"...

      Bá Nha nghe nói, biết tiều phu là bậc kỳ tài, đem lòng kính thương:

      - Hiền hữu quả là người tinh thông nhạc lý. Xưa kia, Khổng Tử đang gảy đàn, thầy Nhan Hồi bước vào, nghe thanh âm sao mà u trầm, biết là trong tâm Khổng Tử đang dao động. Hỏi ra, mới hay là trong khi Khổng Tử đàn, thấy con mèo đang bắt chuột, nên tâm tư đã chùng tiếng tơ đồng. Trước kia, Nhan Hồi nghe tiếng đàn mà biết được lòng học trò, còn ngày nay, nghe tiếng đàn Bá Nha này, hiền hữu có biết lòng ta đang tư lự gì không?

      - Xin đại nhân cho nghe một vài khúc nhạc nữa. Bá Nha thay dây đàn, gảy khúc Ý tại non cao.

      Tiều phu ngẩng mặt mỉm cười:

      - Tuyệt thay, ý chí cao vút. Ý tại non cao.

      Bá Nha giật mình ngưng đàn. Một lúc sau gảy thêm khúc Ý tại lưu thủy.

      Tiều phu khua tay xuống dòng nước:

      - Trời nước bao la. Ý tại lưu thủy.

      Bá Nha thất kinh, nhìn người tiều phu không ngớt mắt, sao lại có người cảm thấu được tiếng đàn của mình như vậy. Ông sai nguời hầu dẹp trà, bày tiệc rượu. Xong, ông đứng lên trước mặt người tiều phu, kính cẩn hỏi:

      - Dám hỏi tiên sinh quý danh và quê quán.

      Tiều phu vội đứng lên, chắp tay thi lễ:

     - Tiện dân họ Chung, tên Tử Kỳ, người thôn Tập Hiền gần núi Mã Yên này. Còn đại nhân, chẳng hay cao danh quý tánh là gì, hiện đi trấn nhậm nơi đâu mà ghé thuyền lại đây vãng cảnh.

     - Tại hạ họ Du tên Thụy, là Đại phu nuớc Tấn, nhân đi sứ nước Sở về, thấy cảnh Hàm Dương trăng thanh gió mát, nên ghé thuyền thưởng lãm. Tại hạ chỉ là một kẻ tài hèn đức bạc mà thôi. Còn như tiên sinh đây học thức uyên bác cớ sao không xuất thân lập công danh, phò vua giúp nước, mà lại sống ẩn dật chốn núi non hẻo lánh này.

      - Tôi còn cha mẹ già, không có anh em, phận làm con phải lo tròn chữ hiếu, dẫu cho công hầu khanh tướng cũng không thể đổi được một ngày báo hiếu của tại hạ.

      Biết Tử Kỳ hai mươi bảy tuổi. Bá Nha trân trọng nói:

     - Tiện chức hơn tiên sinh những mười tuổi. Nếu tiên sinh không chê tôi đức mọn tài hèn thì xin kết làm anh em để khỏi phụ duyên tri âm.

      Chung Tử Kỳ khiêm nhượng đáp:

     - Đại nhân là bậc công khanh nơi triều đình, tại hạ là kẻ áo vải chốn sơn lâm thì làm sao kết bạn với nhau được, xin đại nhân miễn cho.

      - Giá trị con người đâu ở chỗ giàu sang phú quý, mà ở đức hạnh tài năng. Nay nếu tiên sinh chịu nhận làm anh em thì thật là vạn hạnh cho tiện chức.

      Bá Nha đã có thành tâm, Tử Kỳ không từ chối nữa... Bá Nha sai người hầu đốt lò hương mới, lập hương án trước thuyền, cùng Tử Kỳ lạy trời đất tám lạy, nhận nhau làm anh em khác họ. Rồi hai bạn cùng đối ẩm chuyện trò với nhau rất là tương đắc.

      Đến lúc ánh trăng nhạt nhòa, tiếng gà eo óc gọi ánh nắng mai, đôi bạn đành phải chia taỵ Bá Nha giọng run run, nhìn Tử Kỳ:

      - Lòng huynh quá cảm mộ, chưa nỡ rỡi hiền đệ. Hiền đệ có thể cùng huynh đi thêm một đoạn đường để thêm được một khúc chuyện trò cho thỏa mối tâm tình chăng.

      Chung Tử Kỳ cũng không giấu được xúc động:
      - Theo lễ, tiểu đệ phải tiễn hiền huynh vài dặm đường mới phải, ngặt vì song thân của tiểu đệ đang trông ngóng ở nhà, xin hiền huynh thứ lỗi.

      - Vậy thì hiền đệ về nhà xin với song đường qua nước Tấn thăm chơi, chắc là sẽ được nhận lời.

      "Phụ mẫu tồn, bất khả viễn du", làm sao Tử Kỳ có thể rời cha mẹ để vui chơi cùng bạn được. Cuối cùng, Bá Nha nắm tay Tử kỳ, giọng khẩn thiết:

      - Sang năm, cũng vào giờ này, xin hẹn hiền đệ tại đây.

      Rồi lấy ra hai nén vàng, hai tay dâng cao lên trước mặt:

      - Đây là món lễ vật mọn của ngu huynh làm quà cho bá phụ, bá mẫu, đã xem nhau là cốt nhục xin hiền đệ chớ từ chối.

      Cảm tình tri ngộ, Tử Kỳ không từ chối. Lưu luyến chia tay, đôi bạn bịn rịn không thốt lên nỗi lời tạm biệt.

      Thấm thoắt một năm qua, ngọn gió heo may từ phương Bắc về đem mùa thu đến. Bá Nha vào triều kiến vua Tấn xin được phép về Sở thăm quê nhà. Thuyền đến bến Hàm Dương, Bá Nha cho dừng lại dưới núi Mã Yên. Lòng bồn chồn trông ngóng. Vầng kim ô đã ngả bóng xuống lòng sông, khói sóng dâng lên nghi ngút, sao mãi vẫn không thấy bạn tri âm ra đón. Bá Nha cho đồng tử đốt lò hương, rồi lấy Dao cầm đàn một khúc. Trong cơn gió nhẹ đầu thu, Bá Nha bỗng nghe tiếng đàn của mình sao mà ai oán, não nùng. Bá Nha thất kinh, ngừng tay đàn, tâm thần rối bời; cung thương bỗng nghe sầu thảm như thế này thì chắc là Chung Tử Kỳ gặp nạn lớn rồi. Cả đêm, Bá Nha trăn trở, nhớ thương và âu lo cho bạn. Trời chưa sáng, Bá Nha đã khoác cây Dao cầm lên lưng, bỏ vào túi mười nén vàng ròng rồi cùng vài tên hầu tìm đến chân núi Mã Yên. Dọc đường, gặp một ông lão, tay xách giỏ mây, tay cầm gậy trúc. Bá Nha lễ phép thưa:

      - Xin lão trượng chỉ đường đi đến Tập Hiền thôn.

      - Có Tập Hiền thôn thượng, Tập Hiền thôn hạ. Tiên sinh cần đến thôn nào?

      - Thưa lão trượng, người Tử Kỳ họ Chung ở thôn nào?

       Vừa nghe nhắc đến tên Chung Tử Kỳ, lão ông sa sầm nét mặt, đôi mắt trũng sâu chảy dài hai hàng lệ. Lão ông sụt sùi, giọng ngắt đoạn:

      - Chung Tử Kỳ là con lão. Năm ngoái cũng vào ngày này, nó đi củi về, gặp một vị quan nước Tấn tên là Bá Nha và kết nghĩa huynh đệ vì chỗ đồng thanh tương ứng, đồng khí tương cầu. Lúc chia tay, vị quan có tặng cho vợ chồng lão hai nén vàng. Ở nơi núi non heo hút thế này, vợ chồng lão chưa cần đến số vàng đó, nên con lão đã dùng đổi lấy sách, đọc bất kể ngày đêm, giờ giấc, ngoài việc đốn củi mưu sinh. Có thể vì quá lao nhọc, con lão đã lâm bệnh mà qua đời rồi...

      Chưa kịp nghe hết lời, Bá Nha đã bật òa khóc, ôm chầm lấy ông lão nghẹn ngào "Kẻ hậu sinh này chính là người bạn kết giao của Chung Tử Kỳ đây". Ông lão thảng thốt, trời ơi:

      - Mang ơn đại nhân không chê trách cảnh bần cùng, đã cùng con lão kết nghĩa tâm giao. Lúc lâm chung, con lão đã trối trăng lại: "Sống không trọn đạo làm con, chết xin được chôn dưới chân núi Mã Yên để trọn đạo nghĩa với bạn, nằm bên triền dốc chờ đúng lời hẹn mùa thu này". Con đường mà đại nhân vừa đi qua phía bên phải có nấm đất nhỏ, chính là ngôi mộ của Tử Kỳ đó. Hôm nay vừa đúng một trăm ngày mất, lão vừa đi viếng mộ con về thì gặp đại nhân.

      Trước mộ Tử Kỳ, Bá Nha vừa lạy vong linh bạn xong, truyền đem đàn đến, ngồi trên tảng đá tấu khúc "Thiên thu trương hận". Tiếng đàn đang réo rắt bỗng trầm hẳn xuống. Tiếng gió ngàn rít mạnh, bầu trời trở màu tối sẫm, tiếng chim từ xa vọng về nghe u uất não nùng. Bá Nha ngưng đàn. Gió ngừng rít, trời trong sáng trở lại, chim ai oán cũng dần lặng tiếng. Bá Nha nhìn Chung lão thưa:

     - Tử Kỳ đã về đây chứng giám cho lòng thành của tiểu sinh. Tiểu sinh mới vừa đàn khúc đoản ca để viếng người tri âm tài hoa mệnh yểu, và xin đọc thành thơ đoản ca này:

Nguyên tác

Ức tích khứ niên thu

 Giang biên tằng hội quân

 Kim nhật trùng lai phỏng

 Bất kiến tri âm nhân

 Đãn kiến nhất bôi thổ

 Thảm nhiên thương ngã tâm

 Thương tâm thương tâm phục

 Bất nhẫn lệ phân phân

 Lai hoan khứ hà khổ

 Giang bạn khởi sầu vân

 Tử kỳ tử kỳ hề

 Nhĩ ngã thiên kim nghĩa

 Lịch tận thiên nhai vô túc ngữ

 Thử khúc chung hề bất phúc đàn

 Tam xích dao cầm vị quân tử.

 Tạm dịch nghĩa:

 Nhớ đến mùa thu năm trước

 Từng gặp bạn bên bờ sông

 Hôm nay trở lại tìm

 Không thấy người tri âm

 Chỉ thấy một nấm mộ

 Thảm thiết đau thương lòng ta

 Ôi thương tâm! Lại thương tâm!

 Không cầm được nước mắt ròng ròng

 Vui đến rồi đi, còn lại đau khổ

 Mâysầu trổi lên bên ven sông

 Tử Kỳ hởi! Tử Kỳ ơi!

 Em và anh có nghĩa ngàn vàng

 Dù có đến tận vô bến bờ cũng không nói hết lời

 Vậy khúc nhạc nầy cũng dứt không đàn nữa

 Dao cầm ba thước chết luôn theo em.

 Tạm dịch thơ:

Từ nhớ đến mùa thu năm trước
Bến trường giang gặp bạn cố nhân
Năm nay lại đến Giang Tân
Dòng sông lạnh ngắt cố nhân đâu rồi
Buồn chỉ thấy nấm mồ bên núi
Cõi ngàn năm chia cắt đau lòng
Ôi thương tâm, ôi thương tâm
Sụt sùi lai láng bao hàng lệ rơi
Mây sầu thấp thoáng chân trời
Đêm vui đổi lấy một đời khổ đau
Tử Kỳ ơi, Tử Kỳ ơi
Ngàn vàng khôn chuộc được bầu tâm can
Thôi từ nay, thôi phím đàn
Ngàn thu thôi hết mơ màng cố nhân...

Khuyết Danh

      Lời thơ vừa dứt, Bá Nha nâng dao cầm lên cao, đập mạnh xuống tảng đá. Dao cầm vỡ tung từng mảnh, trụ ngọc, phím đồng rơi lả tả. Lão ông hoảng kinh nói, sao đại nhân lại đập vỡ đàn quí. Bá Nha đáp lời bằng bài thơ tứ tuyệt:

Suất toái dao cầm phụng vĩ hàn

Tử Kỳ bất tại, đối thùy đàn?

Xuân phong mãn diện giai bằng hữu

Dục mịch tri âm, nan thượng nan.

Tạm dịch thơ:

Đập nát Dao cầm đau xót phụng (2)

Tử Kỳ không có đàn cho ai

Bốn phương trời đất bao bè bạn

Tìm được tri âm khó lắm thay! 

Tạm dịch :

Dao cầm đập nát đau lòng phụng

Đã vắng Tử Kỳ đàn với ai

Gió xuân bốn phía bao bè bạn

Khó thay tìm được bạn tri âm

      Bốn câu thơ là bài văn tế cho bạn. Bá Nha quay lại phía lão ông, sụp quỳ xuống:

      - Bá Nha Tử Kỳ đã y lời hẹn đến đây rồi. Nay tiểu sinh có đem theo ít nén vàng, xin thành tâm dâng lên bá phụ cùng bá mẫu để cung dưỡng tuổi già và tạo mươi mẫu ruộng làm tự cho Tử Kỳ. Bốn năm nữa hạ quan sẽ dâng biểu từ quan, về đây chung sống với bá phụ bá mẫu, với người bạn tri âm.

      Chung lão không từ chối. Bá Nha lạy Chung lão, lạy tạ từ bạn rồi quay xuống bến, cho thuyền nhổ sào, trở về nước Tấn.

 

 

2. TRI KỶ

      "Tri kỷ" là kẻ hiểu được tâm tình của mình, chí nguyện của mình.

Bão Thúc Nha và Quản Trọng

      Ðời Xuân Thu (722- 480 trước DL) Quản Di Ngô tức Quản Trọng vốn người có tài kinh bang tế thế. Ngày còn hàn vi, chưa gặp thời thường cùng bạn là Bảo Thúc Nha đi buôn chung. Lúc chia lời, Quản Trọng thường lấy phần hơn. Người ngoài thấy thế bất bình, nhưng Bảo Thúc Nha nói:

      - Quản Trọng không phải tham mà lấy tiền ấy, chỉ vì gặp gia cảnh quẫn bách phải làm thế nên ta vẫn bằng lòng nhường.

       Quản Trọng ở chỗ thị tứ thường bị lắm kẻ doạ nạt, hà hiếp mà không một lời phản kháng. Người đều cười chê cho là nhu nhược, hèn nhát nhưng Bảo Thúc Nha cho bạn là người khoan dung. Quản Trọng thường đàm luận cùng Bảo Thúc Nha, nói nhiều sai lầm, nhưng Bảo cho rằng:

      - Ðó là con người chưa gặp vận. Chớ khi gặp thời thì trăm việc không hỏng việc nào.

      Lúc theo việc quân, mỗi khi ra trận, Quản Trọng đi sau; khi thu quân về thì Quản Trọng đi trước. Mọi người chế giễu cho là nhát. Bảo Thúc Nha nói:

      - Quản Di Ngô nào phải nhát gan, chỉ vì người còn mẹ già nên phải giữ thân để phụng dưỡng mẹ.

     Quản Trọng ba lần làm quan, ba lần bị bãi. Người người đều khinh. Nhưng Bảo Thúc Nha nói:

     - Di Ngô không phải kẻ bất tài, ấy chỉ vì chưa gặp thời, chưa gặp vua hiền.

      Về sau, Quản Trọng phò công tử Củ, Bảo Thúc Nha phò công tử Tiểu Bạch. Công tử Củ và công tử Tiểu Bạch vốn anh em khác mẹ lưu vong mỗi người ở nhờ mỗi nước, sau tranh ngôi nhau. Công tử Củ ở nhờ nước Lỗ bị bại binh. Vua Lỗ muốn cầu hoà với công tử Tiểu Bạch, nên giết công tử Củ, lại bắt Quản Trọng và Thiệu Hốt là người phò công tử Củ nộp cho Tiểu Bạch tức Tề Hoàn công đương lên ngôi làm chúa nước Tề.

Giúp Tề Hoàn công xây dựng bá nghiệp

     Thiệu Hốt tự tử. Còn Quản Trọng thì chịu làm tên tù, và chịu tội với Tiểu Bạch vì trước kia đối trận, Trọng bắn nhằm vòng đai của Tiểu Bạch. Mến tài của Quản Trọng và do Bảo Thúc Nha tiến cử, Tiểu Bạch tức Tề Hoàn Công dùng Quản Trọng làm tướng quốc và suy tôn là Trọng Phụ.

      Người ta chê Quản Trọng không giữ được khí tiết như Thiệu Hốt. Nhưng Thúc Nha bảo:

    - Di Ngô nhẫn nhục thờ Hoàn Công không phải vô sĩ mà vốn người không câu chấp những tiểu tiết thường tình. Ðó là kẻ có chí lớn làm lợi cho cả thiên hạ.

      Quản Trọng nghe được lời phê phán của Thúc Nha, thường thở dài nói:

      - Sinh ta ra là cha mẹ, nhưng hiểu biết ta ở đời chỉ có một Bảo Thúc Nha mà thôi.

     Quản Trọng phò Hoàn Công, xây dựng nước Tề trở nên cường thịnh. Lúc Quản Trọng bệnh nặng sắp chết, Tề Hoàn Công đến thăm hỏi và muốn giao quyền chính cho Bảo Thúc Nha thay Quản Trọng, nếu không may Quản Trọng chết. Nhưng Quản Trọng lại đề nghị Thấp Bằng thay mình. Quản Trọng so sánh giữa hai người:

     - Bảo Thúc Nha là người quân tử nhưng không có tài chính trị, hay phân biệt thiện ác quá. Yêu điều thiện thì phải, chớ ghét điều ác quá thì không ai chịu được. Bảo Thúc Nha thấy ai có điều ác gì thì suốt đời không quên. Ðó cũng là một điều dở. Còn Thấp Bằng là người hay hỏi kẻ dưới mà không lấy làm xấu hổ, lúc nào cũng lo nghĩ đến việc nước, có thể dùng được.

     Tề Hoàn Công bằng lòng.

     Bấy giờ có tên Dịch Nha vốn một tay gian nịnh, dám làm thịt con dưng cho Tề Hoàn công ăn, và luôn luôn phục vụ Quản Trọng, mong khi Quản Trọng chết thì hắn sẽ được thay cầm quyền Tể tướng. Nhưng bị Quản Trọng chê, xin Hoàn công đừng dùng đến, nên hắn tức giận đến ra mắt Bảo Thúc Nha, nói:

     - Ngày trước, Ngài tiến cử Trọng Phụ lên làm Tể tướng, nay Trọng Phụ đau, chúa công hỏi chuyện, Trọng phụ lại bảo ngài không có tài chính trị mà tiến cử Thấp Bằng. Tôi rất lấy làm không bằng lòng.

       Bảo Thúc Nha cười, nói:

      - Trọng phụ là người trung với nước mà không vì bạn. Giả sử chúa công cho ta làm chức Tư Khấu để khu trừ những đứa gian nịnh thì ta làm được; chớ cho ta cầm quyền chính trong nước thì hạng người như nhà người còn dung thân vào đâu.

     Người đời cho Quản Trọng và Bảo Thúc Nha là đôi bạn tri kỷ, cũng như Bá Nha và Tử Kỳ là đôi bạn tri âm./.