Login Form

Số Người Truy cập

04216574
Today
Yesterday
This Week
Last Week
This Month
Last Month
All days
209
1201
2934
2571464
13854
28625
4216574

2024-03-28 12:18

Chim Trời Cá nước

Bàn về chữ Lễ trong: TAM CƯƠNG - NGŨ THƯỜNG

alt

Chữ lễ trong tiếng Hán

      Lời bạt của Backieuphong: Không phải chỉ ở thời phong kiến xưa kia "lễ" mới có được địa vị độc tôn trong xã hội, được mọi người hết lòng đề cao, tôn sùng và trọng vọng. Ngày nay, dù là thời buổi kim tiền, thời của "kinh tế thị trường", thời của khoa học công nghệ... "lễ" tuy không chiếm được cái thế "thượng phong" như xưa, có nhiều lúc, lễ bị người ta quên, bị người ta quẳng ra rìa đời sống thường nhật. Thế nhưng, cũng thật là may mắn xiết bao vì dù sao trong xã hội đương đại, ở một số góc độ nào đó, khía cạnh nào đó, người ta vẫn còn cần đến lễ (dù là giả tạo) và... xem ra lễ vẫn còn có chỗ hữu dụng, còn có cơ hồi phục. Đấy là tôi mong thế, còn có được như thế hay không thì lại là chuyện khác.
      Vậy lễ là gì, lễ có vai trò quan trọng như thế nào trong đời sống xã hội mà người xưa coi trọng "lễ" đến thế ? Dưới đây là một số bài "bàn" về lễ mà Kieuphong tôi sưu tầm được, nay post lên để ai còn có mối quan tâm thì mời cùng tham khảo.

Bài thứ nhất.

Chữ Lễ xưa và nay

     Trong cuộc sống hằng ngày, ta thường nói đến lễ phép, lễ nghi, tức là biết xử sự, tôn trọng nhau như người biết phép tắc, có văn hóa, có đạo đức truyền thống. Chính trên cơ sở này mà nhà trường thường nêu câu "Tiên học lễ, hậu học văn", nghĩa là đến trường học trước tiên là học làm người, sau đó mới học chữ, học kiến thức, học nghề để mưu sinh về sau.

Read More

      Ta thường thấy câu "Tiên học lễ hậu học văn" được nêu ở các trường học như là một tôn chỉ giáo dục trong nhà trường. Khi đọc về Nho giáo, có thể thấy thầy Khổng Tử là người được Nho gia tôn là "Chí Thánh" hay "Vạn Thế Sư Biếu", nghĩa là người thầy của mọi thế hệ. Ông là người luôn nêu cao tinh thần Châu Lễ như mục tiêu tôn chỉ tư tưởng học thuyết của ông. Ngày nay, còn đề cao những chữ Lễ, Nghĩa, Liêm, Sỉ, Trung, Hiếu, Trí, Tín, Nhân, Dũng... như những phạm trù về đạo đức phong kiến của Nho giáo.

alt

      Vậy ý nghĩa của chữ Lễ là gì? Trong cuộc sống hằng ngày, ta thường nói đến lễ phép, lễ nghi, tức là biết xử sự, tôn trọng nhau như người biết phép tắc, có văn hóa, có đạo đức truyền thống. Chính trên cơ sở này mà nhà trường thường nêu câu "Tiên học lễ, hậu học văn", nghĩa là đến trường học trước tiên là học làm người, sau đó mới học chữ, học kiến thức, học nghề để mưu sinh về sau.

磕头下跪在古代是一种礼节

Khạp đầu tham bái, nghi lễ thường dùng trong các buổi lễ bái lạy trời đất, các lễ trọng đại

      Trong tác phẩm Cổ học tinh hoa có đoạn viết rằng:
      Công Minh Tuyên đến học thầy Tăng Tử (người học trò thành đạt của Khổng Tử). Ở nhà thầy ba năm mà ít mấy khi đọc sách.
     Thầy Tăng Tử hỏi: "Ngươi đến đây đã ba năm nhưng ta ít khi thấy người đọc sách và bàn thảo văn chương như các anh em là tại sao?". Công Minh Tuyên đáp: "Thưa thầy, con vẫn chăm học ở thầy. Thầy lúc nào cũng hiếu thuận với song thân. Thầy ứng tiếp bạn bè cung kính ung dung, rất có lễ độ, kẻ dở người hay ai đều bị thuyết phục. Ở triều đình đối với kẻ dưới bề trên đều nghiêm nghị như nhau, trong lòng nhân từ, không có ý hại ai. Đây là ba điều con mãi đang học nhưng chưa làm tốt được...".
      Câu chuyện có ý nói rằng, đi học trước tiên là học làm người và người thầy không chỉ là người truyền đạt kiến thức, mà còn là tấm gương nhân cách, gương mẫu về đạo đức để học trò noi theo. Khổng Tử và Mạnh Tử cũng đặt vị trí người thầy còn cao hơn bậc cha mẹ, vì cha mẹ sinh ra ta, còn người thầy giáo dục ta nên người.
       Khổng Tử ra đời vào thời kỳ nhà Châu bắt đầu suy vong, các chư hầu thôn tính lẫn nhau, không còn tôn trọng Châu Lễ. Ngậm ngùi tiếc nuối thời cực thịnh thái bình 400 năm trước của nhà Châu, Khổng Tử đề xướng khôi phục Châu Lễ và chính vì thế mà về tư tưởng chính trị, người đời lên án Khổng Tử đã bảo vệ cho chế độ nô lệ phong kiến.

 将双手举到额头前面,以示对别人的尊重

作揖是清末人们作揖的一种姿势,将双手举到额头前面,以示对别人的尊重.
Đả cung tác ấp, một nghi thức biểu thị sự tôn trọng đối phương xuất hiện vào cuối đời nhà Thanh, TQ.

      Châu Lễ ngày xưa chính là vũ trụ quan về trời đất, con người và thiên nhiên, là tư tưởng quan điểm chính trị, là hiến pháp và luật pháp quốc gia. Từ tư tưởng này, người đời xây dựng nên luân lý và mối quan hệ xã hội, quy tắc hành xử của con người với nhau trong hệ thống giai tầng xã hội qua các chữ Trung, Hiếu, Lễ, Nghĩa, Liêm, Sỉ... Sau đó, Khổng Tử và các học trò của ông kế thừa và chọn lọc lại thành hệ thống tư tưởng triết học, đạo đức xã hội, đạo đức con người mà các thế hệ cần phải tu dưỡng noi theo.
       Khi Khổng Tử chu du các nước, thuyết phục họ trở lại theo Châu Lễ thì chẳng ai nghe, vì lúc bấy giờ nhà Châu đã suy tàn, các chư hầu lớn đều muốn tự mình làm thiên tử.
       Sau khi thất bại trên đường quan lộ, Khổng Tử chỉ còn cách mở trường dạy học. Ông đem đạo lý trị quốc và luân lý xã hội phổ biến và truyền lại cho đời sau. Đến thời Mạnh Tử, vai trò vua và dân được đánh giá lại qua câu "Dân vi quý, xã tắc thứ chi, quân vi khinh", về tư tưởng chính trị còn tiến bộ hơn. Và mẫu người đại trượng phu đã thay cho mẫu người quân tử, gần gũi và thiết thực hơn. Những đóng góp về quan điểm giáo dục và đạo đức con người của Khổng Tử, Mạnh Tử cho đến nay vẫn được người đời xem như là cốt lõi của của tư tưởng Nho giáo (dù Nho giáo và tư tưởng của Khổng Tử và Mạnh Tử có khác).
       Đến nhà Hán (Hán Võ Đế), thừa tướng Đổng Trọng Thư muốn củng cố chế độ quân chủ chuyên chính và chế độ gia tộc, đã đem tư tưởng Khổng - Mạnh diễn dịch lại thành mối quan hệ vua tôi, cha con, chồng vợ, gọi là "tam cương" và tinh thần Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí, Tín gọi là "ngũ thường" để phục vụ cho việc củng cố Hán Triều, đặt tư tưởng Nho giáo theo ý tưởng mới này thành nền tảng tư tưởng chính thống. Ông đã biến Nho giáo thành công cụ của giai cấp thống trị. Chính từ đó, những nhà Nho sau khi đỗ đạt thì được làm quan, trở thành công cụ của giai tầng thống trị. Tiếc là đại đa số người thành đạt đó đều bị biến chất, phản bội lại tinh thần đạo đức Khổng - Mạnh. Chỉ có những nhà Nho bị thi rớt hay không chịu làm quan mới giữ được phần nhân cách, đạo đức Khổng - Mạnh và họ trở thành thầy đồ sống trong các tầng lớp nhân dân, giữ gìn được tinh thần, tư tưởng khí tiết Khổng - Mạnh, thế nên người đời luôn tôn kính các đồ nho.
      Thật ra, chữ Lễ trong "Tiên học lễ hậu học văn" không chỉ là lễ phép, lễ nghi, mà cũng không rộng mênh mông như chữ Lễ của Châu Công (Châu Lễ). Nó là quy phạm, tư tưởng, hành vi của con người đối với mọi mối quan hệ xã hội và thiên nhiên, nhằm bảo vệ quyền con người và trật tự cộng đồng xã hội, giữ gìn sự phát triển hài hòa của xã hội và thiên nhiên, giúp cho quyền lợi và nghĩa vụ của cá nhân và tập thể cũng tồn tại và phát triển, làm cơ sở hình thành một xã hội văn minh, hạnh phúc.
      Ngày nay, các thầy cô giải thích và thực hành như thế nào về tinh thần "Tiên học lễ hậu học văn" cho học sinh? Mấy tháng trước đây có hai sự kiện đăng trên hai tờ báo khác nhau khiến chúng ta phải giật mình.
      "Tại một trường trung học cơ sở tỉnh Bình Phước, một giáo viên bị chém trọng thương. Kẻ gây án khai rằng có một em học sinh trường này không mặc đồng phục nên bị thầy nhắc nhở. Em này về thuật lại với người yêu. Anh này nghe xong cảm thấy bị "xúc phạm" nên điện thoại nhờ người anh (thủ phạm) ra chợ mua cây rựa đến trường chém ông thầy nào dám xúc phạm đến người yêu. Anh không biết người nào, nên chém nhầm thầy này...".
      "Tại tỉnh Bình Thuận, hai công ty làm ăn rồi tranh chấp nhau. Giám đốc Công ty A dẫn người đến nhà giám đốc Công ty B đập phá... Một ông hàng xóm đến can. Ông giám đốc Công ty A cho xe tông ông hàng xóm ngã xuống, còn lùi xe cán đi cán lại thân thể ông ta, gây thương tật đến 80%. Sau đó giám đốc Công ty A bảo rằng ông ta lầm tưởng là đồng bọn của giám đốc Công ty B và tông xe chỉ nhằm hù dọa mà thôi, không cố ý giết người ấy".
      Hai sự kiện trên thật ra không phải là lần đầu xảy ra trong xã hội. Tính chất tàn bạo và xem thường mạng sống con người phải chăng đã thành hiện tượng phổ biến? Nó đã phản ánh rằng cái học làm người không còn nữa, mà đã bị sự tranh giành hơn thua bất chấp lễ nghĩa, bất chấp đạo đức chẳng qua là cuộc sống vật chất mà thôi. Tại sao người ta có thể chém người không thù oán dễ dàng như ném một chiếc chén xuống đất cho nát vụn! Một sự suy đồi về đạo đức đến mức không thể chấp nhận được!
      Nhớ lại cách đây mấy năm, khi gặp lại một người bạn hiện sống ở nước ngoài, tôi nói về sự đổi mới của nước ta một cách tự hào. Thế nhưng anh ta trả lời một cách mỉa mai rằng: "Nhờ đổi mới tư duy, cuộc sống người dân Việt Nam đã tốt hơn, nhưng đạo đức xã hội lại băng hoại, tham nhũng lan tràn khắp mọi lĩnh vực, mọi cấp". Tôi nghẹn họng, đứng lên từ giã và không bao giờ muốn gặp lại anh ta nữa. Sự thật là đổi mới có làm cho cuộc sống chúng ta tốt lên, nhưng vấn đề đạo đức xã hội, nhân cách đạo đức con người thì bị lu mờ và biến dạng dần. Ôi, chữ Lễ của chúng ta còn không và nếu còn thì ở đâu?
       Tác giả: Phan Chánh Dưỡng

Bài thứ 2

 HIỂU THÊM VỀ CHỮ LỄ

     Khi bàn về nhân cách, người ta thường nói “đức là gốc, tài là ngọn”. Xét ở góc độ nào đó, khi mọi người cùng hiểu và giữ được chữ “lễ” thì chính là giữ được cái gốc vậy!
      Vậy lễ là gì mà người xưa dạy “Tiên học lễ, hậu học văn”? Đây là lời cửa miệng của bất kỳ ai từng bước chân đến trường nhưng hình như không phải ai cũng hiểu được đủ đầy ý nghĩa chữ “lễ” trong lời nói ấy.
      Phần đông nhiều người hiểu “lễ” ở đây có nghĩa là lễ nghĩa, lễ phép, là sự kính trọng người lớn chứ chưa thấy nhắc đến nét nghĩa chính. Thực ra, người xưa không chỉ dạy người có học biết thưa gởi kính trình, biết tôn kính các bậc trưởng thượng mà sâu xa hơn đó chính là dạy phàm là người phải biết tuân thủ các phép tắc, biết chấp hành các kỷ cương-trật tự-bổn phận để sống sao cho hợp với lẽ trời đất, xã hội, gia đình, bè bạn … Suy ngẫm mới thấy các cụ giỏi thật, chỉ vài chữ mà ý tứ thật cao diệu.

告别茶是古代比较有意思的一种送客礼

告别茶:告别茶是古代比较有意思的一种送客礼。

Cáo biệt trà hay tống khách lễ, kiểu hành lễ xưa khi được  mời uống trà thì chào khách trước lúc ra về.

     Người hiểu lễ, với trời đất thì biết tôn trọng các qui luật tự nhiên, với xã hội thì biết tôn trọng pháp luật, với gia đình thì biết đoàn kết thương yêu, với bạn bè thì biết gần gũi thân ái… Khi người người đều giữ được lễ thì trên dưới phân minh, trật tự được sắp xếp, kỷ cương được tôn trọng, lẽ tự nhiên cuộc sống thật chan hòa, bình yên và hạnh phúc. Đó chẳng phải là cái gốc mà con người cần phải giữ trong quan hệ với tự nhiên, với xã hội, với gia đình là gì!
      Ngày nay, trong cuộc sống thường nhật chúng ta thấy đầy rẫy kẻ lường gạt, dối trá đang hiện hữu trên cõi đời này. Hàng ngày chúng ta nghe nhắc nhiều đến kẻ bất lương, vô trách nhiệm, thậm chí có cả những kẻ thủ ác vẫn tồn tại quanh ta. Tất cả những con người ấy đều thiếu lễ, không có lễ và chưa hiểu được chữ lễ.
      Bởi không có ý thức về lễ nên lên rừng người ta làm lâm tặc, xuống biển người ta làm hải tặc, lên trời người ta làm không tặc, khi về phố người ta vượt đèn đỏ, ra xa lộ người ta lái xe lạng lách để gây tai họa cho người khác. Bởi thiếu lễ nên mặc dù giữ trọng trách người ta vẫn có thể trở thành kẻ cắp công quĩ, rút ruột công trình quốc gia để đánh bạc hay làm giàu bất chính. Công dân thiếu lễ thường vi phạm phép nước. Công chức thiếu lễ thường hoạnh họe người dân. Cán bộ nhà nước mà không giữ được lễ thì đó là tai họa của nước nhà. Kẻ thiếu lễ dễ dàng bán mình, không giữ được mình và thế là trở thành người phạm tội. Chơi với người vô lễ ta thấy bất an. Gia đình thiếu lễ dễ bất hòa. Xã hội có nhiều người không biết lễ tất bất ổn. Chữ lễ quan trọng là vậy mà sao ít người quan tâm, ít người để ý, ít người học tập và rèn luyện để giữ cho được chữ lễ?

alt

夫妻对拜 - Phu thê giao bái.
      Vì sao trong xã hội hiện đại mang tiếng là văn minh, có văn hóa mà người ta lợi dụng các phương tiện hiện đại để nói xấu nhau, chửi bới nhau, nhiếc móc nhau? Người ta lợi dụng blog để hại nhau, lợi dụng các xa lộ thông tin để đưa chuyện phòng the cần giấu kín, người ta quan tâm việc rèn luyện con cái thành tài hơn thành người… tất cả đều do thiếu lễ mà ra cả.
      Có phải đã đến lúc chúng ta cần đặt lại vị trí chữ lễ cho thật đúng?
Tác giả : Đoàn Ngọc Thành
Hình minh họa của Thieugia

Hình Ảnh Mới Nhất

  • Hun-luyn-s-dng-CCHT-2.JPG
  • IMG_0167.JPG
  • IMG_0195.JPG
  • IMG_0213.JPG
  • IMG_0417.JPG
  • Thiu-t-v-s-Thiu-Ngc-Sn-2.jpg
  • Thy--Vng.JPG
  • V-s-Thiu-Ngc-11.JPG
  • V-s-Thiu-Ngc-Sn-5.JPG
  • V-s-Thiu-Ngc-Sn-15.JPG
  • Vng-2.JPG