1.   Khái lược về phiến (quạt)

Phiến (shan 扇) là danh từ mà người Trung Quốc dùng để chỉ loại vật dụng được chế tác từ những nan bằng tre hoặc gỗ có dán giấy bên ngoài (nếu nan bằng sắt thì được gọi là thiết phiến) tức chính là cái quạt dùng để phe phẩy mỗi lúc oi nồng. Còn đối với người Việt, phiến được kêu với mỗi một từ duy nhất là “quạt” mà thôi.

Phiến, những tác phẩm nghệ thuật đặc sắc

Với người Việt:

         Quạt cũng có nhiều loại như quạt lông, quạt giấy, quạt gió, quạt nước, quạt lúa, quạt điện, quạt nan, quạt mo… trong tất cả các loại quạt có ở Việt Nam thì có lẽ “quạt mo” là loại quạt nổi tiếng hơn cả, là loại quạt rất có giá trị (xin xem lại câu chuyện thằng Bờm).

Phiến vừa là thứ vũ khí tự vệ hiệu quả

Quạt đối với người Việt chỉ là vật dụng dùng để phe phẩy nhằm kiếm tí gió giữa trưa hè oi bức, để đuổi ruồi muỗi vào những buổi tối trời xưa (khi xưa, lúc chưa có mùng mền thì người ta thường dùng quạt để xua ruồi muỗi), hoặc có chăng cũng chỉ được dùng để mấy bà, mấy o thôn quê lót đít mỗi khi có chuyện cần phải “tám lâu”… Quạt đối với người Việt tựu chung cũng chỉ có vậy mà thôi.

 
  Võ sư Thiều Ngọc Sơn trong sắc phục An Ninh Nhân Dân

Đối với người Trung Quốc:

Phiến là một loại vật dụng không chỉ dùng để phe phẩy lúc oi nồng mà còn được dùng để làm duyên, để trải lòng mình. Chính vì thế mà ta thường thấy trên các cây quạt của Trung Quốc được trang trí hoa văn rất mỹ lệ và là nơi những áng thơ văn được viết rất trang trọng thể hiện chí khí “đại trượng fu” của chủ nhân cây phiên và do vậy nên phiến rất được tầng lớp vương tôn công tử xưa đặc biệt yêu thích.

Do trên mỗi cây phiến ngoài các hoa văn dùng trong trang trí thì thường người ta hay viết những bài thơ, những bức tranh thủy mặc, những tác phẩm hội họa, những lời răn, những lời vàng ngọc của các bậc tiên hiền. Chính vì thế, phiến không chỉ là vật dụng dùng để trang trí, để làm duyên rất được các tao nhân mặc khách yêu thích mà việc sở hữu phiến còn là một thú chơi tao nhã rất được được các đại gia, thương lái say mê sưu tầm.

Mặt khác, đối với các quốc gia láng giềng “phiến” chẳng có gì đặc biệt thì đối với dân tộc Hoa Hạ, phiến không chỉ được yêu thích bởi những giá trị nghệ thuật đích thực mà điều đặc biệt quan trọng phiến còn là một loại vũ khí vô cùng lợi hại trong việc phòng thân, tự bảo vệ mình. Việc Trung Hoa chế tác ra các loại võ phiến đã góp phần làm đa dạng hóa, phong phú hóa các loại hình rèn luyện võ thuật…

2.   Võ phiến:

Võ phiến có tự bao giờ thì không ai biết, và điều dĩ nhiên ai là người đầu tiên chế tác ra võ quạt thì cũng không ai là người có thể khảo cứu. Người ta chỉ biết rằng, người sử dụng phiến lâu năm nhất (được sách vở ghi chép, hay truyền thuyết kể lại) đó chính là Hán Chung Ly (một trong tám vị tiên). Sau Hán Chung Ly thì có thể kể đến Ngưu Ma Vương (chủ nhân của cây quạt Ba Tiêu) và sau Ngưu Ma Vương chắc chắn là chính là ngài Giả Hành Tôn (người đã dùng quạt ba tiêu để dập tắt Hỏa Diệm sơn).

                                                    Ba tiêu xưa và quạt ba tiêu bây giờ

Đấy là chuyện Thần tiên, còn đối với người đời, người trần mắt thịt sử dụng phiến pháp được sách sử lưu chép tuy cũng nhiều nhưng có lẽ không ai hơn hai vị vua của triều nhà Thanh Trung Quốc đó chính là Khang Hy và Hoàng Đế Càn Long…

Tóm lại:

Võ phiến hay còn gọi là võ quạt là một loại hình vận động mang tính thể dục, tính nghệ thuật nhằm kiện thân tráng cốt, khu trừ tật bệnh. Bên cạnh đó, võ quạt cũng phần nào mang nhiều ý nghĩa của nghệ thuật tự vệ khi khai triển và thể hiện rất rõ những chiêu thức, đòn thế thông qua những màn trình diễn kung fu đặc sắc, kỹ thuật khéo léo được kết hợp điêu luyện giữa thủ cước với các kỹ thuật của kiếm pháp, đao pháp, thương pháp cùng với kết cấu chặt chẽ nghiêm mật giữa bộ pháp, bộ hình, giữa thủ cước pháp… do vậy, võ quạt trong khi diễn luyện cũng không kém phần uy vũ và đầy tính hấp dẫn và mê hoặc lòng người.

Dự bị thức
khởi thức
1. Hư bộ lượng phiến
2. Cung bộ giá thích
3. Cử thối khai phiến

Đồng diễn thái cực song phiến tại Trung Quốc

44. Hư bộ xoa bão
45. độc lập khai phiến
46. Hành bộ xuyên phiến
47. Cung bộ quán đả
48. Cung bộ trực thích
Thu thức

P/s: Trong bài song phiến 48, có một số kỹ thuật không phù hợp với sức khỏe của người lớn tuổi, lại có những kỹ thuật đòi hỏi phải có "chuyên môn cao", trong khi đó đối với nhiều người, mục đích luyện tập chỉ tập trung vào việc "kiện thân tráng cốt, khu trừ tật bệnh". Do vậy, trong quá trình huấn luyện, võ sư Thiều Ngọc Sơn đã linh động, sáng tạo khi cắt bỏ một số chi tiết như: trước khi thực hiện thức thứ 3 (Cử thối khái phiến), theo nguyên bản đòi hỏi người võ sinh phải thực hiên động tác hữu đăng cước, tiếp sau đó phải thực hiện kỹ thuật "bãi cước", "hậu cử thối". Xét thấy, để rèn luyện sức khỏe, đặc biệt đối với những người cao tuổi thì không cần thiết phải đá cho cao (kỹ thuật này là tương đối khó, nhiều võ sư, VĐV trẻ cũng không làm được!), hạ thế cho thật thấp... do vậy võ sư Thiều đã có sự giản lược nhất định... Tuy nhiên, không vì sự giản lược mà kết cấu của sáo lộ (taolu) bị phá hỏng, mà ngược lại nó càng giúp cho võ sinh khi khai triển bài quyền càng thêm uyển chuyển, mềm mại, ổn cố và thanh thoát hơn.