Dân tộc Pà Thẻn có khoảng trên 5.000 người sống tập trung chủ yếu ở hai huyện Bắc Quang (Hà Giang) và Chiêm Hóa (Tuyên Quang). Ở đây vẫn còn lưu giữ nhiều lễ hội và phong tục từ xưa để lại, trong đó có lễ hội nhảy độc đáo, mang đậm nét huyền bí, hoang sơ.

Lễ nhảy lửa thường được tổ chức vào cuối năm, khi thời tiết đang bước vào thời kỳ khắc nghiệt nhất của mùa đông. Đống lửa sẽ giúp mang lại sự ấp áp, mừng cho một vụ thu hoạch hoa màu vừa kết thúc và cầu thần linh phù hộ cho an khang thịnh vượng cũng như xua đuổi tà ma, bệnh tật. Để bắt đầu một lễ hội nhảy lửa phải có một thầy mo đến làm lễ cầu thần linh, thời gian làm lễ kéo dài 1-2 giờ trước khi lễ hội nhảy lửa được bắt đầu.

Thầy mo phải làm lễ cúng thần linh, vừa đọc thần chú,vừa dùng hai vật màu đen như hai thanh sắt gõ vào nhau phát ra âm thanh rất gấp gáp. Đến khi trời tối, đống củi lớn xếp giữa bãi đất được đốt cháy tạo thành đống than đỏ rực.

Đốt đống lửa lớn để chuẩn bị buổi lễ.

Những người đàn ông Pà Thẻn dự hội tụ tập quanh thầy mo, đọc thần chú rồi như nhập đồng, tự nhiên có sức mạnh phi thường, liền nhảy cả hai chân vào đống than đỏ rực nóng mấy trăm độ. Một số thanh niên đứng quanh đó cũng đột nhiên không biết gì, cứ chạy vòng quanh đống than. Chạy được vài vòng thì họ vốc cả than đỏ cho vào miệng rồi nhai như nhai miếng khoai miếng sắn. Sau khi đã chén no than hồng thì mới lao vào nhảy và những người này nhảy trên lửa suốt đêm không biết mệt, không biết nóng và cũng không bị bỏng. Nhiều người Pà Thẻn sau khi nhảy chán thì cởi áo rồi nằm luôn lên đống than hồ.

Khi thầy mo gõ vào đàn và làm lễ cúng, từng thanh niên sẽ ngồi đối diện với thầy mo. Đó chính là lúc “nhập đồng” cho người nhảy lửa. Sau đó anh ta nhảy vào đống lửa mà không có cảm giác bỏng rát hay sợ hãi gì.

Trong lúc thầy cúng làm lễ, các thanh niên chuẩn bị nhảy lửa người lắc rất mạnh.

Những ai chưa vào nhảy lửa trong lúc thầy cúng làm lễ người bị rung lên rất mạnh.

Thầy cúng cũng vào nhảy lửa.

Mỗi người thường nhảy lửa trong vòng 3-4 phút, sau đó tiếp tục làm lễ “nhập đồng”. Một người có thể tham gia nhảy nhiều lần, qua đó thể hiện sức mạnh, sự khéo léo và nhanh nhẹn của mình. Nhảy lửa chỉ dành cho nam giới và những chàng tai này luôn nhận được sự thán phục, ngưỡng mộ của mọi người. Nhiều thanh niên Pà Thẻn bắt đầu tuj tập xung quanh thầy mo và lần lượt thay nhau ngồi lên đầu chiếc ghế dài. Trong phút chốc, họ rung bần bật, người cúi xuống v à bắt đầu nhảy lên từng lần một, cùng lúc bằng cả hai chân. Họ bắt đầu từ việc đưa tay vào bới đống lửa.

Bất ngờ hơn nữa, họ đã nhảy hẳn vào đống lửa và lại nhảy ra trong tiếng hò reo cuồng nhiệt của mọi người. Than đỏ văng tứ tung. Ngọn lửa lại bốc cao ngùn ngụt bởi những tàn than đỏ đang bay lên. Cụ Hoa Văn Tải, 80 tuổi người Pà Thẻn cho biết: Chỉ có nam giới mới được tham gia nhảy lửa, còn phụ nữ thì không.

Các thiếu nữa Pà Thẻn nhảy múa bên đống lửa trước khi các chàng trai nhảy lửa.

Người Pà Thẻn tin rằng, một khi nhảy vào lửa, phụ nữ sẽ nhảy nhót suốt bảy ngày đêm không dừng lại được. Không chỉ riêng người Pà Thẻn, mà bất cứ người đàn ông nào cũng có thể nhảy vào lửa miễn là thầy mo đã cúng và nhập cho họ một sức mạnh nào đó. Sức mạnh của thần linh sẽ che chở và bảo vệ họ không bị bỏng. Lễ hội nhảy lửa đạt đến độ vui nhất khi mà tất cả những người đứng xem đều bị cuốn theo, tự nhiên cảm thấy mình có sức mạnh và cứ thế, nhảy vào đống lửa mà không hề cảm thấy cái nóng.

Các thầy cúng đang làm lễ

Trong khi thanh niên nhảy lửa, thầy mo vẫn tiếp tục làm lễ với tiếng nhạc mo vẫn tiếp tục làm lễ với tiếng nhạc đều đều huyền bí lẫn với lời khấn lầm rầm. Đồng bào Pà Thẻn cho rằng, thời gian nhảy trên lửa của họ tùy theo sức mạnh được thần linh ban cho. Khi hết sức mạnh, họ tự bị đẩy ra khỏi đống lửa, trở về ngồi lễ và lại lắc lư trong tiếng nhạc, chờ thần linh ban sức mạnh cho đợt nhảy mới.

Trong lễ hội đó còn có một chuyện rất kỳ bí xảy ra. 6 thanh niên khỏe mạnh lực lưỡng được chọn để vác trên vai một ống luồng to bằng bắp đùi. Sau khi thầy mo cúng bái, kêu gọi thần linh nhập vào ống luồng suốt mấy giờ đồng hồ, ống luồng đột nhiên bay lên trời. Cả 6 thanh niên đều ráng sức kéo xuống, thậm chí bám hai tay vào ống luồng đu cả người lên, song ống luồng cứ lao đi như tên bắn, thậm chí nhấc bổng cả vài thanh niên lên cao 20 đến 30cm.

Các nhà khoa học đều đã dày tâm nghiên cứu và không phát hiện ra hiện tượng lừa bịp nào trong lễ hội nhảy lửa và đọc thần chú cho ống luồng bay của người Pà Thẻn. Theo người Pà Thẻn, sau khi được thầy mo niệm chú, họ tự dưng không điều khiển được mình nữa và xuất hiện cảm giác như có một sức mạnh siêu nhiên từ ngoài nhập vào khiến họ không có cảm giác nóng khi nhảy vào lửa.

Còn ống luồng bay, những người tham gia giải thích rằng, sau khi thầy mo niệm chú, đôi tay như dính liền với ống luồng rồi bị ống luồng điều khiển, nó kéo mọi người đi, rồi nhấc bổng cả cơ thể người tham gia lên. Đây là một hiện tượng vô cùng kỳ bí mà các nhà khoa học vẫn chưa giải thích nổi. Người Pà Thẻn thì tin rằng thần linh đã nhập vào họ, tiếp cho họ sức mạnh vô biên.

Có thể nói, tuy còn mang màu sắc tâm linh, tín ngưỡng huyền bí nhưng lễ hội nhảy lửa truyền thống của người Pà Thẻn là một kho tàng văn hóa hết sức phong phú và độc đáo, chứa đựng những giá trị văn hóa tinh thần đậm nét nhân văn. Đồng thời, lễ hội này còn mang tính giáo dục về đạo đức và lối sống, cách ứng xử của con người với thiên nhiên xung quanh.