Hoằng Diễn Vì Nghĩa Tuẫn Tiết Táng Vệ Công

Vệ Ý Công là hôn quâun ủa nước Vệ. Ông lên ngôi đã chín năm trời, mà tính tình biếng nhác, chẳng lo chính sự, chỉ thích chơi một giống chim gọi là chim hạc. Giống chim nầy tính ưa sạch sẽ, hình dung đã tao nhã lại hát hay, múa khéo.

Người trong nước thấy vua ưa thích , đua nhau bắt chim hạc đem đến dâng rất nhiều. Hễ chim nào tốt thì được Vệ ý-công phong hàm-phẩm, cấp lương bổng, chim nào đẹp thì được ăn lộc Đại-phu, xem như một triều đình chim hạc. Mỗi khi Vệ ý-công đi chơi đâu trên các cỗ xe loan, chim hạc đậu bao quanh, gọi là Hạc tướng quân. Các người nuôi hạc lúc bấy giờ ăn lương rất hậu. Triều đình phải thâu thuế của dân thật nặng, để đủ tiền cấp lương cho hạc .

Lúc bấy giờ việc triều chính do tay Thạch-kỳ con cháu Thạch-Thác và Ninh-tốc đảm đương. Hai người nầy là hai tôi trung liệt đã nhiều lần can gián nhưng Vệ ý-công không nghe. Công-tử Hủy là thứ huynh của Vệ huệ-công, thấy cháu mình như vậy, biết nước Vệ một ngày nào đó tất sanh biến , bỏ sang nước Tề cư ngụ. Tề hoàn-công chọn con gái dòng Tôn-thất gả cho, rồi cho ở luôn bên nước Tề.

Nước Vệ sang trong tình trạng ngoắc ngoải ấy mãi cho đến lúc quân Bắc-dịch đến xâm lấn bờ cõi. Bắc-dịch là một nước cường thạnh , lâu nay có ý xâm chiếm Trung-nguyên. Vừa rồi lại nghe Tề hoàn-công đi đánh Sơn-nhung lấy làm tức tối. Vua nước Bắc-dịch là Sưu-man, vỗ án hét :

- Quần Tề đem quân đi đánh Sơn-nhung là có ý khinh dễ nước ta lắm, nếu không nghĩ cách mà trị trước, ắt quân Tề còn dễ ngươi nữa.

Nói xong, kéo binh sang đánh nước Hình.

Tề hoàn-công toan đem binh sang cứu nước Hình , thì quân Bắc-dịch lại kéo sang đánh nước Vệ. Lúc ấy, Vệ ý-công đang sai người đẩy xe chim bạc đi chơi, nghe báo có quân Bắc-dịch đến đánh thất kinh, hạ lệnh gọi quân đi đánh giặc. Dân nước Vệ bỏ trốn cả, không ai dám ra đi lính.

Vệ ý-công sai quan Tư-đồ đi bắt khắp nơi mới được hơn một trăm người đem về tra hỏi. Dân nước Vệ thưa :

- Chúa-công chỉ dùng một giống vật cũng đủ đẹp được quân Bắc-dịch, hà tất phải gọi lính làm gì ?

Vệ ý Công hỏi :

- Giống vật gì lại có thể đuổi được giặc ?

Dân nước Vệ thưa :

- Giống chim hạc !

Vệ ý-công quát mắng :

- Giống chim hạc làm thế nào mà đánh giặc, các ngươi đám dùng lời khi quân như thế sao ?

Dân nước Vệ vẫn không sợ sệt, đáp :

- Chim hạc không đánh được giặc, thì đó là vật vô-dụng thế mà Chúa-công đã dùng vật vô dụng cho hưởng ơn vua lộc nước , còn kẻ hữu-dụng lại bõ đi , như vậy làm sao trong cơn hữu-sự dân chúng không bõ trốn ?

Vệ ý-Công tỉnh ngộ, dịu giọng nói :

- Nay ta đã hối lỗi. Ta sẽ theo ý dân đuổi hết chim hạc đi.

Thạch-kỳ tâu :

- Xin Chúa-công thực hành ngay ý định ấy. Tôi e bây giờ đã trễ lắm !

Vệ ý-Công tức khắc sai người đi đuổi chim hạc, nhưng chim hạc lâu nay được nuôi nấng, quen nơi ăn, chốn ở nên cứ quanh quẩn mãi trong cung không chịu bay đi.

Thạch-kỳ và Ninh-Tốc thân hành ra đứng giữa chợ , giảng dụ dân chúng, nói rõ lòng hối hận của Vệ ý-công, dân chúng mới chịu nhập vào quân ngũ. Thì, lúc đó giặc Bắc-dịch đã kéo đến đất Huỳnh-Trạch rồi. Thạch-kỳ bàn với Vệ ý-công :

- Quân Bắc-Dịch mạnh lắm, chớ khinh thường. Tôi xin sang nước Tề cầu cứu, nhờ binh Tề giúp sức mới xong.

Vệ ý-Công nói :

- Ngày trước Tề phụng mệnh Thiên-tử đem binh chinh phạt nước ta. Dẵu không bắt tội, nhưng từ ấy đến nay ta chưa sang tạ tội , nay chắc gì Tề chịu đem binh đến giúp. Chi bằng ta liều quyết chiến với Bắc-dịch một phen rồi sẽ liệu.

Ninh-tốc tâu :

- Nếu vậy xin Chúa-công lo bảo vệ thành trì, để tôi đem quân ra quyết chiến cho.

Vệ ý-công nói :

- Nếu ta không thân hành ra trận, lòng quân không cởi mở được căm hờn.

Nói xong, trao cho Thạch-kỳ một cái ngọc-quyết và dặn :

- Ta giao việc nước cho khanh hãy ráng vì ta mà tận tâm.

Lại giao cho Ninh-tốc một mũi tên, rồi nói tiếp :

- Khanh khá lo việc giữ thành. Nếu không đánh được quân. Bắc-dịch ta thề không trở về. 

Thạch-kỳ và Ninh - tốc đều ứa nước mắt nhìn Vệ ý-công nghẹn ngào không nói được nữa lời. Vệ ý Công cùng với tướng Cừ-khổng khai thành, kéo quân đi .

Tuy Vệ ý-công đã ăn năn, nhưng lòng dân oán hận chưa nguôi. Lúc đi đường, quân lính hát lên nhiều câu ngập tràn uất ức.

Hát rằng :

Hỡi chim hạc ! Hỡi chim hạc !

Lầu son bát ngát !

Chim hạc ăn lương !

Đồng rẫy ruộng nương,

Dân thuờng lo cày cấy !

Hạc lai chơi bay nhảy,

Xuống ngựa lên xe !

Dân khổ cực trăm b,

Khi hữu sự , bắt lê ra chiến trận,

Đi phen nầy số phận mong manh.

Vệ ý Công nghe hát, lòng buồn rũ rượi. Khi đến đất Huỳnh-Trạch trông thấy quân Bắc-dịch ngựa xe lộn xộn, hàng ngũ không chỉnh tề, Cừ-khổng nói:

- Quân lực Bắc-Dịch như vậy mà bảo rằng mạnh thì thật là lầm to.

Nói xong giục trống cho quân sĩ xáp chiến.

Quân Bắc-dịch giả thua bõ chạy, dụ quân Vệ đến chổ phục quân, đổ ra đánh. Quân Vệ vốn không cố lòng đánh giặc, thấy quân Bắc-dịch quá mạnh hè nhau bỏ trốn. Vệ ý-công và Cừ-khổng bị quân Bắc-dịch vây vào giữa rất ngặt. Cừ-khổng nói với Vệ ý-công:

- Tình thế rất hiểm nghèo xin Chúa-công bõ cờ hiệu, thay đổi y phục rồi xuống xe mà chạy, may ra mới thoát được.

Vệ ý-Công thở dài nói :

- Ta thà liều chết để tạ tội với bá tánh còn hơn !

Quân Bắc-dịch vây mỗi lúc một dày thêm, các tướng Vệ lần lượt bỏ mạng, quân sĩ chết không biết bao nhiêu mà kể, máu tuôn như suối. Vệ ý-công cầm cự đến phút cuối cùng rồi cũng chết trong đám loạn quân. Quân Bắc-dịch bắt sống được Hoa long-hoạt và Lễ-không, giữ chức Thái-sử, theo Vệ ý-công hộ giá. Chúa nước Bắc-dịch là Sưu-Man truyền đem chém. Hai người nầy vồn biết tinh thần tín ngưỡng của người Bắc-dịch, nên lập kế nói dối :

- Các ngươi không muốn chiếm nước Vệ hay sao mà chém chúng ta .

Sưu-Man hỏi :

- Để chúng bây mà làm gì ?

Hoa long-Hoạt nói :

- Ta đây làm chức Thái-sử, giữ việc cúng tế . Nếu sống ta sẽ vì các ngươi mà cáo trước với thần linh, nhờ thần linh giúp sức thì mới chiếm nước được.

Sưu-Man tin thực, tha cho hai người lên xe về thành. Lúc ấy Ninh-tốc đang tuần phòng trên mặt thành thấy Hoa long-hoạt và Lễ Không hơ hải chạy về, thất kinh hỏi lớn :

- Chúa-công đâu ?

Hoa long-hoạt và Lễ-không nói :

- Quân ta tan vỡ, Chúa-công bõ mình rồi ! Quân giặc mạnh lắm hãy mau lánh nạn kẻo trễ !

Ninh-tốc mở cửa thành cho hai người vào. Lễ-khổng vào thành. Vừa khóc vừa nói :

- Lúc ra đi có Chúa-công, lúc trở về có một mình. Âu là ta chết theo Chúa-công còn hơn.

Nói xong, rút gươm đâm vào cổ tự vận. Hoa long-hoạt nói :

- Ta làm chức Thái-sử, giữ sổ bộ, không nên liều mình bõ sách sử thất lạc.

Liền vào nhà Thái-miếu ôm tất cả sách sử đem ra.

Thạch-kỳ và Ninh-tốc đưa cung quyến của Vệ ý-công và Công-tử Thân đi trốn. Hoa long-hoạt cũng ôm sổ sách đi theo. Dân chúng nước Vệ hay tin hai quan Đại-phu Thạch-kỳ, Ninh-tốc đã bỏ trốn, đều bồng con, dắt vợ bỏ nhà ra đi, tiếng kêu khóc rất thảm thiết.

Hay tin thành nước Vệ bỏ trống, quân Bắc-dịch kéo vào, một mặt đốt phá cung thất, vơ vét của cải, giết người cướp của, một mặt cho tướng theo Thạch-kỳ và Ninh-tốc truy nã, Thạch-kỳ và Ninh-Tốc chạy đến sông Hoàng hà hay tin quân Bắc-dịch đuổi theo, lòng kinh hãi, tưởng không trốn thoát , may nhờ có đạo quân nước Tống kéo đến, chận quân Bắc-dịch lại, hai người mới kịp xuống đò sang sông lánh nạn. Quân Bắc-dịch, sau khi tàn phá Kinh-thành nước Vệ, thu góp vàng bạc, thóc lúa, rồi kéo binh về nước, để lại một cảnh điêu tàn , tang tóc, thê lương. Giữa lúc đó có quan Đại-phu nước Vệ là Hoằng-diễn, khi trước lảnh mạng Vệ ý-Công sang sứ nước Trần, nay trở về thấy nước Vệ đã bị quân Bắc-dịch phá tan-tành, lại nghe Vệ ý-công bị tử chiến nơi Huỳnh-trạch, lòng đau xót, vội vã đến Huỳnh-trạch để tìm xác Vệ ý Công. Dọc đường, Hoằng-diễn chạy đâu đâu cũng đầy những xác chết và máu me tanh hôi không thể tả. Đến Huỳnh-trạch, Hoằng-diễn xông vào các đống xác chết kiếm tìm. Chợt thấy cây cờ hiệu bõ dưới đất, Hoằng-Diễn mừng thầm, nói :

- Cờ hiệu nơi đây, ắt xác Chúa-công không đâu xa.

Bèn tiến đến hai bước. Bỗng nghe trong đống thịt người lại có tiếng rên rỉ, Hoằng-diễn bới lên xem, thì thấy một người nội thị chưa chết, bị gãy cả chân tay, đang nằm ở đây. Hoằng-diễn hỏi:

- Ngươi có biết Chúa-công chết chỗ nào chăng ?

Người nội-thị hắt hàm qua một bên nói:

- Đây là đống thịt của Chúa-công. Quân giặc bằm nhỏ ra chính mắt tôi trông thấy. Vì vậy dầu bị gãy cả tay chân, tôi vẫn cố nằm nơi đây, đợi người nước Vệ đến mà chỉ.

Hoằng-diễn rơi lệ, hai tay bới đống thịt đã tan nát từng mảnh, chỉ tìm được một buồng gan còn nguyên vẹn mà thôi.  Bèn để buồng gan trước mặt vừa lạy vừa khóc. Lạy xong, Hoằng-diễn nói :

- Nay Chúa-công ta bỏ xác như vầy không lấy gì mai táng. Vậy ta hy sinh tấm thân của ta làm áo quan mà tẩn liệm cho Chúa-công.

Nói xong quay lại bảo tên gia nhân :

- Sau khi ta chết, ngươi đem chôn ta vào khu vườn nầy, đợi lúc nào nước Vệ có vua mới, hãy tường trình câu chuyện nầy lại.

Đoạn cầm dao mổ bụng xách buồng gan của Vệ ý-công bõ vào. Được một lúc thì chết. Tên gia-nhân tuân lời dặn , đem Hoằng-diễn mai táng trong rừng, rồi sửa chữa một chiếc xe hư, đưa người nội thị về thành để dò xét tin tức trong nước. Lúc đó, Thạch-kỳ và Ninh-tốc đã chiêu tập được một số dân chúng, đưa Công-tử Thân vệ lập lên ngôi, tức là Vệ đái-công. Nhưng Vệ đái-công trước đây bị bịnh, lên ngôi được có mấy hôm thì từ trần. Ninh-tốc phải sang nước Tề triệu Công-tử Huỷ về kế vị. Tề hoàn-công sai Công-tử Vô-khuyết đem quân hộ tống Công-tử Hủy trở về , tôn lên ngôi, tức là Vệ văn-công.

Vệ văn-công vừa lên ngôi, được nghe câu chuyện Hoằng-Diễn mổ bụng làm áo quan để chôn buồng gan Vệ ý-công, lòng rất cảm động, cho người đến Huỳnh-trạch dùng vương-lễ mai táng Vệ ý-Công , rồi phong cho Hoằng-diễn và dùng con cháu Hoằng-diễn ra làm quan. Vệ văn-công tính tinh cần mẫn, tuy làm vua vẫn đội mũ lụa xấu, mặc áo vải , ăn cơm đỏ canh rau, lại siêng năng chăm lo việc liêm chính. Vì vậy, chẳng bao lâu dân tình bớt khốn đốn. Công-tử Vô-khuyết cho ba ngàn quân đến trấn tại Tào ấp để phòng giữ quân giặc, rồi trở về nước Tề, kể lại đạo đức của Vệ văn-công và thuật lại chuyện Hoằng-Diễn mổ bụng chôn vua cho Tề hoàn-Công nghe. Tề hoàn-công khen :

- Một ông vua vô đạo mà có được bề tôi trung nghĩa như vậy thì nước Vệ chưa đến nỗi mất.

Fangzi theo Đông Chu Liệt Quốc