244. (KTNN 173, ngày 10-5-1995)

      ĐỘC GIẢ: Tả Từ Hải, Nguyễn Du đã viết: “Vai năm thước rộng, lưng mười thước cao”. Tỷ lệ giữa lưng và vai như vậy có cân đối không?

Từ Hải và sự lầm lỡ khi nghe lời "Kiều"!

      AN CHI: Mặc dù tiếng Việt có thành ngữ “lưng dài,vai rộng” nhưng Nguyễn Du lại viết: “Vai năm thước rộng, lưng mười thước cao”.

       Tuy nhiên, “thân mười thước cao” vẫn cứ là một hiện tượng không bình thường, nghĩa là vẫn chưa cân đối. Trong bài phiếm luận “Truyện Kiều và Y học” (KTNN Xuân Giáp Tuất, tr.62-63), BS Lê Quang Thông đã viết: “Theo đo đạc để lấy huyệt châm cứu, người xưa dùng đơn vị tấc không cố định mà gọi là “tấc du thân”, nghĩa là lấy ngay trên cơ thể từng người, nên người cao người thấp sẽ có tấc thích hợp nhưng cũng xê dịch khoảng 2- 2,2cm. Như vậy vai Từ Hải khoảng 10-11cm ( nếu đây chỉ là 1 bên vai thì cũng là nhỏ bé – AC). Thước của Trung Hoa, dù là thước lỗ ban đi nữa, cũng xê dịch 20 – 40cm, như vậy Từ Hải cao khoàng 2m trở lên?”. Đây là cách tính của BS Lê Quang Thông. Còn nếu theo thông tin này đúng thì Từ Hải có thể chỉ cao tối đa là 70cm. Phải có thêm 30cm nữa thì đấng anh hung này mới đạt được chiều cao đúng… 1 thước Tây. Đào Duy Anh cho biết rằng tấc là “phần mười của một thước, chiều dài bao nhiêu thì tùy từng người; có ý kiến cho rằng thời Minh (Từ Hải là người thời này – AC) một thước chỉ ăn hai tấc” (Từ điển Truyện Kiều, Hà Nội 1974,tr.359). Dù cho tấc Tàu có “chiều dài là bao nhiêu thì tùy từng thời” nhưng, theo chúng tôi biết, nó cũng chỉ xê dịch từ 2cm đến 3,5cm. Vậy 2 tấc, nghĩa là một thước theo thông tin trên đây, bằng từ 4 đến 7cm và 10 lần hai tấc nghĩa là 10 thước, thì bằng từ 40 – 70cm. Từ Hải sẽ là một chú tí hon. Còn nếu cho rằng Nguyễn Du tuy tả người Tàu nhưng lại dùng thước ta thì 1 thước ta bằng 0,4m hoặc 0,425m; vậy 10 thước thì bằng 4m hoặc 4,25m. Từ Hải sẽ là một anh khổng lồ. Hình như được đo theo đơn vị nào thì nhân vật này cũng là một kẻ dị tướng.

Đại Thi hào Nguyễn Du và khúc Kê Khang Cầm (Quảng Lăng tán ?).

      Vậy theo chúng tôi, lối miêu tả của Nguyễn Du chẳng qua chỉ là một lối miêu tả có tính chất ước lệ. “Râu hùm, hàm én, mày ngài” chẳng phải ước lệ là gì? Người xưa, mà chánh cống là người Tàu,đã quan niệm rằng thân người đo được 7 thước (đương nhiên là thước Tàu) cho nên đã dung từ tổ thất xích (bảy thước) để chỉ thân người. Chẳng hạn trong văn bia “Vương Kiệm bi minh” của Thẩm Ước có câu: “Khuynh phương thốn dĩ phụng quốc, vong thất xích dĩ sự quân” nghĩa là: “Dốc tấc lòng mà giúp nước, quên tấm thân để thờ vua”. Ngay trái tim người cũng đã được “miêu tả” để định danh một cách ước lệ là “tấc vuông” (phương thốn). “Tấc vuông” là trái tim,rồi trên cơ sở của nghĩa này, mới có nghĩa phái sinh là “tấm lòng” như đã thấy trong câu văn bia trên đây.

     Thân người trung bình được tính là 7 thước. Vậy trên mức này thì được xem là đã cao. Trong Tam Quốc diễn nghĩa, Lưu Bị cao 7 thước rưỡi, Trương Phi cao 8 thước còn Vân Trường thì cao đến 9 thước. Bản dịch ra tiếng Việt của tác phẩm trên đây (dịch giả: Phan Kế Bính) do Lê Huy Tiêu và Lê Đức Niệm giới thiệu và sửa chữa (Hà Nội, 1988) đã chú thích ở tr.35 của tập I rằng “một thước Trung Quốc bằng 1/3 mét”. Theo chú thích này thì Lưu Bị cao gần 2,5 mét, Trương Phi cao gần 2,7 mét còn Quan Vân Trường cao gần 3 mét. Vậy có nên quy ra thước Tây (mét) để hiểu cách miêu tả chiều cao theo La Quán Trung trong Tam Quốc diễn nghĩa hay không? Nếu cứ theo chú thích trên – không nói rõ là thước của thời nào – thì Đức Thánh Khổng còn cao được 3,2 mét vì Sử ký của Tư Mã Thiên đã chép: “Khổng Tử người cao chính thước sáu tấc, ai cũng cho là con người cao lớn và lấy làm lạ” (bản dịch của Nhữ Thành, Hà Nội, 1988, tr.214). Còn nếu lấy mức thấp nhất là một thước Tàu ăn 1/5 mét thì Khổng Tử cao 1,92m. Nhưng chính Khổng Tử lại nói về chiều cao của con người như sau: “Họ Tiêu Nghiêu cao ba thước, đó là hạng người thấp nhất, người lớn nhất cao cũng không gấp mười lần ba thước”. Đây là lời của Khổng Tử trả lời cho xứ giả nước Ngô (X.sđd, tr.218). Cứ theo lời của Khổng Tử người Tiêu Nghiêu có thể cao từ 60cm đến gần 1 m còn người lớn nhất cũng không vượt qua được 6m (hoặc 10m). Không vượt qua được có nghĩa là gần đạt được như thế. Vậy người lớn nhất, theo Khổng Tử, có thể cao gần 6m (hoặc 10m)? Thước của Tàu và cách phát biểu của Tàu về độ dài quả là mơ hồ.

      Trở lại với câu thơ của Nguyễn Du thì dù có lấy tấc dài bao nhiêu làm chuẩn để tính, năm tấc vai trên mười thước thân cũng không thể là một tỷ lệ của một thân thể cường tráng và một dáng điệu oai hùng được. Ngược lại đó là một dạng người có vai so, vai rút cho nên nếu bắt trước cách nói trong bài phiếm luận cảu BS Lê Quang Thông thì phải đặt câu hỏi xem Từ Hải có phải là người mắc bệnh phổi hay không? Nhưng Nguyễn Du đâu có đo Từ Hải một cách chính xác như ban giám khảo các cuộc thi hoa hậu đo từng vòng trong ba vòng của các người đẹp. Vậy “vai năm tấc rộng lưng mười thước cao” ở đây chỉ là ước lệ.

Vai năm tấc rộng , thân mười thước cao là bao nhiêu ?

     Hỏi: Xin giải thích câu “Vai năm tấc rộng, thân mười thước cao” trong Truyện Kiều. Bông Vạn Thọ (Cao Lãnh, Đồng Tháp)

     LÊ ANH MINH: Truyện Kiều (câu 2168-2169) tả Từ Hải: “Râu hùm hàm én mày ngài,/ Vai năm tấc rộng thân mười thước cao”.

     Từ điển Truyện Kiều của Đào Duy Anh (Hà Nội, 1974, tr. 359) giảng một tấc là “phần mười của một thước, chiều dài bao nhiêu thì tuỳ từng thời; có ý kiến cho rằng thời Minh một thước chỉ ăn hai tấc.”
Bối cảnh Truyện Kiều là năm Gia Tĩnh đời Minh. Theo website Sử Trung Quốc đời Minh của Viện Đại học Cambridge (Kiếm Kiều Trung Quốc Minh đại sử ), trong chế độ đo lường đời Minh (Minh đại độ lượng hành chế ) thì hệ thống đo chiều dài (trường độ) đời Minh như sau:
1 xích = 10 thốn = 12,3 Anh thốn (inch)
1 bộ  = 5 xích 
1 trượng = 10 xích 
1 lý  = 1/3 Anh lý  (mile) = 1/3 x 1,609km
Theo đó, 1 thước (xích) = 10 tấc (thốn) = 12,3 inches = 12,3 x 2,54cm = 31,242cm.
Tức là 1 thước (xích) = khoảng 1/3m; 1 tấc (thốn) = khoảng 3cm.
Do đó vóc dáng Từ Hải có thể tính như sau:
“Vai năm tấc rộng” = khoảng 15cm;
“Thân mười thước cao” = khoảng 3m.
     Vóc dáng như vậy là không bình thường, thậm chí phi lý.Theo hệ thống đo lường trên đây, Từ điển Truyện Kiều của Đào Duy Anh nói “có ý kiến cho rằng thời Minh một thước chỉ ăn hai tấc” tất nhiên là sai; còn giảng “một tấc là phần mười của một thước” thì đúng.

     Cho dù một thước (xích) Trung Quốc dài bao nhiêu đi nữa tuỳ theo thời đại nhưng theo kỹ thuật dựng hình trong hội hoạ, một thân thể như vậy thì chẳng cân đối tí nào, cho nên nhiều nhà nghiên cứu Truyện Kiều hầu như đều đồng ý rằng lối miêu tả của Nguyễn Du (1765-1820) về nhân vật Từ Hải chỉ có tính cách ước lệ.

Ý kiến khác

Ý kiến của bạn có tên là Tóc Ngắn. (Lê Quang)